«Сыбайлас жемқорлық қатерлі ісік сияқты
экономикалық дамуға кедергі келтіреді».
Джеймс Вольфенсон.
1995-2005 жылдары Дүниежүзілік банк президенті.
Сыбайлас жемқорлық дегеніміз не?
Сыбайлас жемқорлық – жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген тұлғалардың, оларға теңестірілген адамдардың, лауазымды адамдардың өздерінің лауазымдық (лауазымды) өкілеттіктерін және соған байланысты мүмкіндіктерді жеке немесе басқа жолмен алу немесе алу мақсатында заңсыз пайдалануы. делдалдардың өзіне немесе үшінші тұлғаларға мүліктік (мүліктік емес) игіліктер мен артықшылықтар беруі, сондай-ақ жеңілдіктер мен артықшылықтар беру арқылы осы тұлғаларға пара беру.
Кім жемқор шенеунік бола алады?
Мемлекеттiк ұйымда немесе квазимемлекеттiк сектор субъектiсiнде басқару функцияларын жүзеге асыратын тұлға деп осы ұйымдарда тұрақты, уақытша немесе арнайы өкiлеттiк бойынша ұйымдастырушылық-өкiмшiлiк функцияларды жүзеге асыратын адам танылады.
Мүдделер қақтығысы - жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың, оларға теңестірілген адамдардың, лауазымды адамдардың жеке мүдделері мен олардың лауазымдық өкілеттіктері арасындағы қайшылық, мұндай жағдайда аталған адамдардың жеке мүдделері олардың өздерінің лауазымдық міндеттерін орындамауына және (немесе) тиісінше орындамауына әкеп соғуы мүмкін.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат – сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға, қоғамның мемлекеттік органдар қызметіне сенімін арттыруға бағытталған құқықтық, әкімшілік және ұйымдастырушылық шаралар және осы Заңға сәйкес өзге де шаралар.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулер - осы Заңда белгіленген және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың алдын алуға бағытталған шектеулер.
Ұйымдарда сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің туындауына ықпал ететін себептер:
- құқық саласында білімнің болмауы;
- ұйымның басшы құрамы тарапынан бақылаудың болмауы, ал кейбір жағдайларда ұйым басшылығының Қазақстан Республикасы Президентінің Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатын қабылдамауы;
- бәсекеге қабілетсіз төмен жалақы, тиісінше Қазақстанның кейбір азаматтарының әл-ауқатының төмен болуы;
- мемлекеттік ұйымдарға сенімнің болмауы.
Қазақстан Республикасының заңнамасында:
Мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген лауазымды адамға немесе оларға теңестірілген адамдарға заңсыз материалдық сыйақы, сыйлықтар, жеңілдіктер не көрсетілетін қызметтер түрінде пара бергені үшін Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 676-бабына сәйкес әкімшілік жауаптылық көзделген.
Сондай-ақ, заңсыз материалдық сыйақыны, сыйлықтарды, жеңілдіктерді не көрсетілетін қызметтерді алғаны үшін, егер сома екі АЕК-тен аспаса, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілетті тұлға не оған теңестірілген тұлға жеке өзі немесе делдал арқылы Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 677-бабына сәйкес әкімшілік жауаптылықта болады.
Мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамның не оған теңестірілген адамның өзі немесе делдал арқылы өзі немесе жақын туыстары үшін ақша, бағалы қағаздар, өзге де мүлік, мүлікке құқық немесе мүліктік сипаттағы басқа да пайда түрінде пара алғаны үшін Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 366-бабына сәйкес қылмыстық жауаптылық көзделген.
Мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамға не оған теңестірілген адамға жеке өзі немесе делдал арқылы пара бергені үшін Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 367-бабына сәйкес қылмыстық жауаптылық көзделген.
Пара алуға делдалдық жасағаны үшін Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 368-бабына сәйкес қылмыстық жауапкершілік көзделген.
Мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамның не оған теңестірілген адамның қызметке жосықсыз немесе ұқыпсыз қарауы салдарынан өз міндеттерін орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін, яғни немқұрайлылық үшін Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 371-бабына сәйкес қылмыстық жауаптылық көзделген.